ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Τα κρίσιμα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετώπισε η Ελλάδα στον Μεσοπόλεμο (1922-1940), όπως η αστυφιλία των γεωργών, η κρίση της αστικής ηγεμονίας, οι συνέπειες της αστικής εγκατάστασης των προσφύγων και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο «υπερεπαγγελματισμός» και ο «παρασιτισμός» των ελληνικών πόλεων, διασταυρώθηκαν με νέα διανοητικά φαινόμενα, όπως η γεωπολιτική, η γεωοικονομία, ο νεομαλθουσιανισμός, ο ριζοσπαστικός αγροτισμός και ο «γεωργικός εθνικισμός». Ο κοινωνικός προβληματισμός του Μεσοπολέμου γονιμοποιήθηκε από τους γεωπόνους, μια αναδυόμενη νέα ελίτ ειδικών επιστημόνων και διανοουμένων, η οποία ανέλαβε την επιστημονική οργάνωση της αγροτικής οικονομίας και την επίτευξη της σιτάρκειας, και θεώρησε κοινωνική «αποστολή» της την περιστολή της αστυφιλίας. Ο υπερπολιτικός λόγος που ανέπτυξαν οι γεωπόνοι (για λόγους νομιμοποίησης και κοινωνικής ανέλιξης) έλαβε εξαρχής εθνικιστική χροιά. Η μνήμη των εθνικών πολέμων (1912-1922) και η νεορομαντική αντίληψη του εθνικού εδάφους συνδυάστηκαν με τις ριζοσπαστικές αγροτιστικές ιδέες για τον σχηματισμό της έννοιας του «γεωργικού έθνους». Η γεωπολιτική και ο «γεωργικός εθνικισμός» χρησιμοποιήθηκαν μεταπολεμικά από τους Έλληνες διανοουμένους για τη θεωρητική θεμελίωση μιας νέας «Μεγάλης Ιδέας», η οποία προσέλαβε χαρακτηριστικά του Νέου Ιμπεριαλισμού. Ο βραχύβιος ελληνικός ιμπεριαλισμός (1943-1946) εξετάζεται εδώ συγκριτικά με τον βουλγαρικό αναθεωρητισμό του Μεσοπολέμου, ο οποίος βασίστηκε σε ανάλογες ιδεολογικές συνιστώσες (στον γεωγραφικό ντετερμινισμό, στη γεωοικονομία και στην κατασκευή του «γεωργικού έθνους»).