ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Απ' όλες τις μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες, το Ισλάμ φαίνεται να έχει την πιο ισχυρή πολιτική απήχηση στον 20ό αιώνα. Στηρίζει ορισμένα εξαιρετικά παραδοσιακά και συντηρητικά καθεστώτα, αλλά είναι επίσης ικανό να πυροδοτήσει επαναστατικά πάθη και να συνδυαστεί με μορφές ακραίου κοινωνικού ριζοσπαστισμού. Ο Γκέλλνερ ανιχνεύει τις ρίζες αυτής της κατάστασης στο παρελθόν. Η παραδοσιακή μουσουλμανική κοινωνία της άνυδρης ζώνης έχει επιδείξει αξιοσημείωτη σταθερότητα, παρά τον πολιτικό κατακερματισμό και την απουσία συγκεντρωτικής θρησκευτικής ιεραρχίας. Κι αυτό χάρη στη συνύπαρξη κατά κανόνα αδύναμων κρατών με μια ισχυρή, αν και διχοτομημένη, κουλτούρα: μια εγγράμματη Μεγάλη Παράδοση, στηριγμένη στους λόγιους και στην εμπορική τάξη των πόλεων, αναπτύχθηκε δίπλα σε μια πιο εκστατική λαϊκή παράδοση της υπαίθρου και των φτωχών αστικών μαζών, την οποία συντηρούσαν ιερές γενεαλογικές ομάδες, θρησκευτικές αδελφότητες και ανεξάρτητοι άγιοι. Οι δύο παραδόσεις παρέμεναν σε μια λανθάνουσα ένταση, που κατά καιρούς ερχόταν στην επιφάνεια, παρασύροντας το σύνολο της κοινωνίας σ' ένα κύμα θρησκευτικής αναζωπύρωσης. Συνδυάζοντας θεωρητικές αναπτύξεις, περιπτωσιολογικές μελέτες και κριτικές αποτιμήσεις αντίπαλων ερμηνειών, το βιβλίο παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο η επίδραση του νεωτερικού κόσμου, με αιχμές την αποικιοκρατία και την εκβιομηχάνιση, ανέτρεψε την μακραίωνη αυτή ισορροπία· βοήθησε δηλαδή τη Μεγάλη Παράδοση να διαχυθεί και να κυριαρχήσει πέρα από τα όρια των πόλεων, για να κορυφωθεί στο μαχητικό και ριζοσπαστικό Ισλάμ που δεσπόζει με την παρουσία του σήμερα.