Ο ΔΩΡΙΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΕΝΑ ΓΡΑΒΙΑΣ - ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ

...από τα στενά Γραβιάς - Άμπλιανης, τα πελασγικά - δρυοπικά στενά, λόγω των ισχυρών πελασγικών τειχών, αποκαλούμενο αρχαίο Μυκηναϊκό - Δωρικό Πέρασμα, λόγω του μυκηναϊκού (δωρικού) δρόμου της Δωρικής Τετράπολης ή με νεότερη ονομασία, "Ιστορικά Στενά Γραβιάς - Άμπλιανης" ή "51 ο χιλιόμετρο" από την Εθνική Αντίσταση, ως ενδιάμεσο οδικό τμήμα του μεγάλου Μυκηναϊκού και Δωρικού Διαδρόμου, που ένωνε επικοινωνιακά, τον άνω ρου Κηφισού (άνω κοιλάδα Κηφισού) με τον Μαλιακό κόλπο (βόρεια) και νότια με τον Κορινθιακό κόλπο, διήλθαν από αυτό το (γεω)στρατηγικό πέρασμα, όλα τα αρχαία ελληνικά φύλα και σχεδόν όλες οι επιδρομές των Βορείων φυλών της Ευρώπης και των γνωστών Ασιατικών φυλών, τα οποία μέσα από τις στενωπούς της αρχαίας ενοποιημένης Οίτης με τον Καλλίδρομο κατέληγαν στην άνω κοιλάδα Κηφισού, στη βόρεια είσοδο των Ιστορικών Στενών, με κάποιους επιδρομείς να συνεχίζουν νότια, σε Δελφούς, αρχαία Άμφισσα μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο ή να ακολουθούν ανατολική πορεία καταστροφών, παράλληλη με εκείνη του ποταμού Κηφισού, προς Βοιωτία, Αττική, μέχρι τον Ισθμό της Κορίνθου (Πελοπόννησο).
Κάποιοι απ' αυτούς τους επιδρομείς παρέμειναν, αφήνοντας το κοινωνικό τους αποτύπωμα (μικροτοπωνύμια, δάνεια αγροτικο-κτηνοτροφικών λέξεων, κ.ά.) στην άνω κοιλάδα και στα ορεινά της.
Οι κάτοικοι των εναπομεινάντων δωρικών οικισμών, Βοίου και Ερινεού της άνω κοιλάδας μετά το 535 μ.Χ. εξαναγκάστηκαν και αυτοί να φύγουν λόγω των συχνών επιδρομών για τα ορεινά των γύρω βουνών (Παρνασσού, Γκιώνας, Οίτης, Καλλίδρομου) και άλλοι σε γειτονικές ή σε πιο μακρινές περιοχές της ελλαδικής Χερσονήσου.
Οι νέοι Οικισμοί που δημιουργήθηκαν μετά τη φυγή τους γύρω από τα Ιστορικά Στενά Γραβιάς-Άμπλιανης, η Βάρμπενα, η Βάριανη, η Σόνισκα, ο Χλωμός, το Καστέλλι, η Πανάσσαρη, τα Παλιάμπελα, οι Διπλοπίτες (Διπλοπίτα), η Άμπλιανη (κάποιοι στην παρούσα εργασία καταγράφονται πρώτη φορά ιστορικά, ίσως άλλοι παραμένουν ακόμη άγνωστοι...), άντεξαν όμως στον χρόνο και στη βάρβαρη κατοχή των εκάστοτε επιδρομέων κατακτητών κ