Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Το μικρό τούτο κείμενο (δημοσιευμένο στα μέσα της δεκαετίας του 1920) συμπυκνώνει, με σοφή απλότητα και παραδειγματική σαφήνεια, μερικές από τις βασικές θέσεις της μπαχτινικής ιστορικής ποιητικής. Ουσιαστικά, σηματοδοτώντας μια στροφή προς μια περισσότερο κοινωνιολογική κατεύθυνση στην μέχρι τότε προβληματική του μπαχτινικού κύκλου, προαναγγέλλει και προετοιμάζει και τα τρία έργα που, υπογραμμένα από συνεργάτες του Μπαχτίν, θα το ακολουθήσουν τα αμέσως επόμενα χρόνια. Δηλαδή, το βιβλίο "Φροϋδισμός. Μια κριτική προσέγγιση" (1927), το "Μαρξισμός και Φιλοσοφία της Γλώσσας" (1929) (και τα δυο με το όνομα του συγγραφέα του παρόντος κειμένου) και το "Η μορφική μέθοδος στην επιστήμη της λογοτεχνίας" (1928) με το όνομα του Π. Ν. Μεντβέντεφ.

Ο Βολοσίνοφ, μέσα από τη συγκριτική προσέγγιση της λειτουργίας και της θέσης του λόγου στη ζωή και την ποίηση, διερευνά, με έναν ρηξικέλευθο για την εποχή του τρόπο, μια σειρά καίρια ζητήματα της αισθητικής και της κοινωνιολογίας της τέχνης, όπως: τον βαθύτατα κοινωνικό χαρακτήρα της καλλιτεχνικής μορφής, τη σχέση της λέξης με το εξωλεκτικό συγκείμενο, την καθοριστική λειτουργία του επιτονισμού σε κάθε εκφώνημα, το ρόλο του συγγραφέα, του ήρωα και του αναγνώστη στην ποίηση κ.ά. Κεντρική θέση του είναι πως (και) ο ποιητικός λόγος εμφανίζεται ως προϊόν μιας δραστικής, ζωντανής, διαλογικής διαδικασίας, στην οποία συμμετέχουν αξιολογήσεις και επιτονισμοί, στάσεις, παραστάσεις κι αναπαραστάσεις, ήρωες και παραλήπτες προσδιοριζόμενοι εσωτερικά από τα σπλάχνα αυτού του ίδιου λόγου. Η κατακλείδα αυτής της συλλογιστικής οδηγεί στη διαπίστωση πως το κοινωνικό δεν είναι κάτι που επενεργεί μηχανιστικά έξωθεν στην ποίηση, και στην τέχνη γενικότερα, αλλά ενυπάρχει καταστατικά στις μορφές της, στα είδη της, στις δομές της και στον ίδιο τον τρόπο "επιτέλεσής" της, αφού το "αισθητικό, το ίδιο όπως και το νομικό ή το γνωσιακό, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια παραλλαγή του κοινωνικού".