ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ

Εξέλιξη της ιδέας του βασιλείου των νεκρών, έτσι ονομάζουμε τη γραμμή, που συνδέει τον Όμηρο με το Βιργίλιο και το Δάντη γιατί ο καθένας τους αφιέρωσε σ' αυτή την ιδέα από ένα έπος. Αλλά αν στους δύο πρώτους αυτό το έπος αποτελεί ένα επεισόδιο του έργου τους, ένα μέρος του συνόλου, στο Δάντη αυτό αποτελεί κάτι ολοκληρωμένο και πρωτότυπο. Το θέμα το ορίζουν τρία ονόματα, που δεν πάρθηκαν τυχαία. Πράγματι, η ενδέκατη (Λ) ραψωδία της Οδύσσειας του Ομήρου, η έκτη της Αινειάδας του Βιργιλίου και η Θεία Κωμωδία του Δάντη αποτελούν εκείνα τα τρία σημεία, ανάμεσα στα οποία η άμεση πορεία της παράδοσης είναι η πιο εμφανής: ο Βιργίλιος κοιτάζει πίσω στον Όμηρο, όπως και ο Δάντης στο Βιργίλιο - αυτό είναι ολοφάνερο. Ο συσχετισμός αυτών των τριών ονομάτων με μια μαθηματική ακρίβεια ορίζει το θέμα αυτής της μελέτης, όπως τρία δεδομένα σημεία που καθορίζουν την περιφέρεια ενός κύκλου, που σ' αυτή την περίπτωση θα είναι η εξέλιξη της ιδέας του βασιλείου των νεκρών. Από μόνη της αυτή η ιδέα δεν διεκδικεί νεωτερισμό, εφόσον αφορά το κεντρικό ζήτημα του κυρίου έργου του Φλωρεντινού ποιητή - του κυρίου και του μοναδικού-, που έχει παραμείνει ως τώρα στη συνείδηση της πολιτισμένης ανθρωπότητας