Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

Ένα από τα θεμελιώδη γνωρίσματα της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού είναι ότι, ενώ αναζητεί με πάθος την πρόοδο, ενώ επιδιώκει να συντρίψει τις αρχαίες πλάκες του Νόμου και να φτάσει σε μια τελείως νέα διανοητική συγκρότηση της ύπαρξης, μολαταύτα επανέρχεται συνεχώς στα πρωταρχικά, φιλοσοφικά προβλήματα της ανθρωπότητας. Ήδη ο Καρτέσιος είχε αντικρούσει τη μομφή ότι αποσκοπούσε να θεμελιώσει μια εντελώς "νέα" φιλοσοφία, αντιτείνοντας ότι η θεωρία του, επειδή βασίζεται σε αυστηρά ορθολογικές αρχές, επειδή στηρίζεται αποκλειστικά στον Λόγο, έχει ως εκ τούτου και το δικαίωμα να αξιώνει το προνόμιο της ηλικίας. Γιατί ο Λόγος κατέχει το αληθινό προνόμιο του πρωτοτόκου: είναι μεγαλύτερος σε ηλικία από κάθε απλή γνώμη και κάθε προκατάληψη που τον συσκότισε στο πέρασμα των αιώνων.

Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού υιοθετεί την εμβληματική αυτή φράση. Αντιμάχεται σε όλους τους τομείς τη δύναμη της απλής συνήθειας: την παράδοση και την αυθεντία. Αλλά δεν πιστεύει γι' αυτό ότι το έργο της είναι απλώς έργο άρνησης και διάλυσης. Επιδίωξή της είναι μάλλον να απομακρύνει τις επιχώσεις των αιώνων για να φέρει στο φως τα σταθερά θεμέλια του οικοδομήματος. Τα ίδια τα θεμέλια τα θεωρεί αμετάβλητα και ακλόνητα· είναι τόσο παλαιά όσο και η ίδια η ανθρωπότητα. Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού συνεπώς δεν εκλαμβάνει την αποστολή της ως πράξη καταστροφής, αλλά ως πράξη αποκατάστασης. Ακόμα και στις πιο τολμηρές της επαναστάσεις δεν θέλει να είναι τίποτε άλλο από μια αποκατάσταση· μια "επαναφορά στην αρχική κατάσταση" (restitution in integrum), με την οποία ο Λόγος και η ανθρωπότητα θα ανακτήσουν τα παλαιά τους δικαιώματα.